ضرورت تقویت کنترل مرزهای ایران: دیوار مرزی و تجهیزات نظارتی برای مقابله با مهاجرت غیرقانونی و تهدیدات امنیتی

تهران، ایران – در شرایطی که ایران با چالش‌های متعدد امنیتی، از جمله حملات اخیر رژیم صهیونیستی و افزایش قاچاق و مهاجرت غیرقانونی مواجه است، ضرورت کنترل دقیق مرزهای مشترک با کشورهای همسایه بیش از پیش احساس می‌شود. اظهارات اخیر در شبکه اجتماعی X و گزارش‌های رسانه‌ای بر لزوم احداث دیوارهای مرزی، استقرار تجهیزات نظارت الکترونیک و تشدید اقدامات کنترلی برای مقابله با تهدیدات امنیتی، قاچاق کالا، اسلحه و مهاجرت غیرقانونی تأکید دارند.

ضرورت تقویت کنترل مرزهای ایران-مرز های شرقی و لذوم کنترل بیشتر

وضعیت کنونی مرزهای ایران

ایران با بیش از ۶,۰۰۰ کیلومتر مرز زمینی با کشورهای ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و ۲,۷۰۰ کیلومتر مرز آبی در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر، یکی از پیچیده‌ترین شبکه‌های مرزی منطقه را دارد. مرزهای شرقی ایران، به‌ویژه با افغانستان (۹۴۵ کیلومتر) و پاکستان، به دلیل نبود دولت فراگیر در افغانستان، فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی مانند جیش‌العدل و قاچاق مواد مخدر و اسلحه، از آسیب‌پذیرترین مرزهای کشور محسوب می‌شوند. همچنین، مرزهای غربی با اقلیم کردستان عراق به دلیل ادعاهای مطرح‌شده درباره همکاری برخی مقامات این منطقه با رژیم صهیونیستی و فعالیت‌های احتمالی موساد، نگرانی‌های امنیتی را تشدید کرده است.

اقدامات ترکیه در مرز مشترک

ترکیه از سال ۲۰۱۷ پروژه احداث دیوار مرزی بتنی به طول ۲۹۵ کیلومتر در مرز مشترک با ایران (۵۳۴ کیلومتر) را آغاز کرده و تاکنون ۱۸۰ کیلومتر آن تکمیل شده است. این دیوار با ارتفاع ۳ متر و مجهز به دوربین‌های حرارتی، سیستم‌های الکترواپتیک، سنسورهای لرزه‌نگاری و برج‌های نظارتی هوشمند ساخته شده توسط شرکت آسلسان، با هدف جلوگیری از مهاجرت غیرقانونی، قاچاق کالا و مواد مخدر و فعالیت گروه‌های تروریستی مانند پ‌ک‌ک طراحی شده است. مقامات ترکیه، از جمله محمد امین بیلمز، فرماندار سابق وان، اعلام کرده‌اند که این اقدامات ورود مهاجران غیرقانونی را به‌طور چشمگیری کاهش داده و از ۱۵۵,۰۰۰ مهاجر در سه سال گذشته جلوگیری کرده است.

ایران نیز از این طرح استقبال کرده و یک مقام وزارت امور خارجه در سال ۱۳۹۶ اعلام کرد که دیوار مرزی ترکیه می‌تواند از ورود ۲ میلیارد دلار کالای قاچاق منسوجات به ایران جلوگیری کند. سردار محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، نیز در سال ۱۳۹۶ از همکاری با ترکیه برای تقویت کنترل مرزی استقبال کرد.

طرح انسداد مرزهای شرقی ایران

ایران از سال ۱۴۰۲ پروژه‌ای گسترده برای انسداد مرزهای شرقی با افغانستان و پاکستان را آغاز کرده است. سردار محمد باقری در بازدید اخیر خود از مرزهای سیستان و بلوچستان اعلام کرد که تاکنون ۵۵ کیلومتر از دیوار بتنی ۴ متری در مرز افغانستان تکمیل شده و این پروژه در قالب یک برنامه چهارساله تا پوشش ۱,۰۰۰ کیلومتر از مرزهای شرقی ادامه خواهد یافت. این دیوارها با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، از جمله دوربین‌های نظارتی و سیستم‌های الکترواپتیک، برای مقابله با قاچاق مواد مخدر، اسلحه، مهاجرت غیرقانونی و نفوذ گروه‌های تروریستی طراحی شده‌اند.

حسین موسوی، رئیس اداره مهندسی نیروهای مسلح، تأکید کرد که این طرح به دلیل افزایش ناامنی‌ها در افغانستان پس از بازگشت طالبان در سال ۲۰۲۱ و درگیری‌های مرزی با نیروهای ایرانی ضرورت یافته است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که قاچاقچیان از روش‌های خلاقانه‌ای مانند تونل‌های زیرزمینی و پرتاب مواد مخدر با فلاخن برای عبور از مرزها استفاده می‌کنند، که نیاز به نظارت پیشرفته‌تر را برجسته می‌کند.

تهدیدات امنیتی و مهاجرت غیرقانونی

اظهارات مطرح‌شده در شبکه X و تحلیل‌های رسانه‌ای، از جمله پست @darya_daar، به نگرانی‌های جدی درباره نفوذ عوامل خرابکار از طریق مرزهای شرقی و غربی اشاره دارند. این منابع ادعا می‌کنند که بخشی از تجهیزات و نیروی انسانی مورد استفاده در عملیات‌های خرابکارانه، به‌ویژه با دخالت احتمالی موساد، از طریق مرزهای ضعیف وارد ایران شده‌اند. همچنین، نبود دولت فراگیر در افغانستان و روابط مشکوک برخی مقامات اقلیم کردستان با اسرائیل، این مناطق را به کانون‌های بالقوه تهدید تبدیل کرده است.

مهاجرت غیرقانونی نیز چالش بزرگی است. بر اساس گزارش‌ها، حدود ۴ میلیون از ۷ میلیون مهاجر در ایران به‌صورت غیرقانونی حضور دارند، که اکثراً از افغانستان وارد شده‌اند. این مهاجران، به دلیل فقدان دلبستگی به خاک ایران و انگیزه‌های اقتصادی، ممکن است در معرض سوءاستفاده توسط شبکه‌های قاچاق یا سرویس‌های اطلاعاتی خارجی قرار گیرند.

اقدامات دولت ایران

محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران، روز ۴ تیر ۱۴۰۴ اعلام کرد که طرح خروج اتباع غیرمجاز در تهران با شدت بیشتری دنبال می‌شود و تاکنون ۲۵۱,۰۰۰ نفر جمع‌آوری و به کشورهای مبدأ بازگردانده شده‌اند. وی تأکید کرد که امنیت پایتخت خط قرمز است و با متخلفانی که به اتباع غیرمجاز مسکن یا شغل ارائه می‌دهند، برخورد قانونی خواهد شد. همچنین، فرماندهی مرزبانی ایران با استقرار تجهیزات اپتیکی، پهپادها و خودروهای عملیاتی سبک، نظارت بر مرزهای غربی و شرقی را تقویت کرده است.

تحلیل و پیشنهادات

تشدید کنترل مرزها از طریق دیوارهای بتنی و تجهیزات نظارتی پیشرفته، گامی ضروری برای تأمین امنیت ملی ایران در برابر تهدیدات چندوجهی است. با این حال، چالش‌هایی مانند توپوگرافی دشوار مناطق مرزی، به‌ویژه در مرزهای کوهستانی با ترکیه و Afghanistan، و روش‌های خلاقانه قاچاقچیان، نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر در فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، دوربین‌های دوربرد و پهپادهای نظارتی است.

همچنین، برای جلوگیری از تیرگی روابط با همسایگان، ایران می‌تواند:

• همکاری‌های دوجانبه با ترکیه و افغانستان را تقویت کند، مشابه توافق سال ۱۳۹۷ با افغانستان برای مدیریت مشترک مرزها.

• از دیپلماسی محیط‌زیستی برای رفع نگرانی‌های مطرح‌شده درباره تأثیر دیوارهای مرزی بر حیات وحش و منابع آبی استفاده کند.

• نظارت مردمی را از طریق سامانه‌های گزارش‌دهی مانند ۱۱۰ گسترش دهد تا شناسایی اتباع غیرمجاز و قاچاقچیان تسریع شود.

در نهایت، تعلل در تقویت کنترل مرزی می‌تواند به تشدید ناامنی‌ها و نفوذ عوامل خرابکار منجر شود. دولت ایران باید با تخصیص بودجه کافی و هماهنگی بین‌دستگاهی، این پروژه‌ها را با سرعت بیشتری پیش ببرد تا از تکرار حوادث امنیتی جلوگیری کند.