مرگ ۱۲ نظامی ترکیه در غار پ.ک.ک: تحلیلی بر حادثه اخیر در شمال عراق
وزارت دفاع ترکیه روز دوشنبه ۱۶ تیر ۱۴۰۴ (۷ ژوئیه ۲۰۲۵) اعلام کرد که ۱۲ نظامی این کشور در جریان عملیات جست‌وجو در غاری در منطقه عملیاتی «پنجه-قفل» در شمال عراق بر اثر استنشاق گاز متان جان خود را از دست داده‌اند. این حادثه که در جریان جست‌وجوی بقایای یک نظامی کشته‌شده در سال ۲۰۲۲ رخ داد، توجهات را به خطرات عملیات نظامی در مناطق کوهستانی و پیچیده شمال عراق جلب کرده است. در این مقاله تحلیلی، به بررسی ابعاد این رویداد، زمینه‌های آن، و پیامدهای احتمالی آن برای ترکیه و منطقه می‌پردازیم.
جزئیات حادثه
بر اساس بیانیه وزارت دفاع ترکیه، این حادثه در روز یکشنبه ۱۵ تیر ۱۴۰۴ (۶ ژوئیه ۲۰۲۵) رخ داد، زمانی که ۱۹ نظامی در حال جست‌وجوی غاری در ارتفاع ۸۵۲ متری بودند که پیش‌تر توسط گروه پ.ک.ک (حزب کارگران کردستان) به‌عنوان بیمارستان صحرایی استفاده می‌شد. این غار که توسط نیروهای ترکیه پاک‌سازی شده بود، در منطقه عملیاتی «پنجه-قفل» قرار دارد، عملیاتی که از آوریل ۲۰۲۲ برای مقابله با پ.ک.ک در شمال عراق آغاز شده است. هدف این عملیات جست‌وجو، یافتن بقایای ستوان دوم نوری ملیح بوزکورت بود که در ۲۸ مه ۲۰۲۲ بر اثر شلیک نیروهای پ.ک.ک کشته شده بود.
در جریان این عملیات، ۱۹ نظامی در معرض گاز متان قرار گرفتند که به دلیل بی‌رنگ و بی‌بو بودن و قابلیت خفگی در غلظت‌های بالا، خطرناک است. پنج نظامی در روز یکشنبه و هفت نفر دیگر در روز دوشنبه جان خود را از دست دادند. سایر نظامیان آسیب‌دیده به بیمارستان منتقل شده‌اند و عملیات امداد و نجات ادامه دارد. وزارت دفاع ترکیه جزئیات بیشتری درباره منبع گاز متان ارائه نکرده است، اما برخی گمانه‌زنی‌ها در شبکه‌های اجتماعی، مانند پستی در پلتفرم ایکس، احتمال ارتباط این حادثه با استفاده پیشین ترکیه از گازهای شیمیایی را مطرح کرده‌اند، هرچند این ادعا تأیید نشده است.
زمینه‌های سیاسی و نظامی
این حادثه در زمانی حساس رخ داده است که مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک در جریان است. پ.ک.ک، که از سوی ترکیه، ایالات متحده، و اتحادیه اروپا به‌عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود، در ماه مه ۲۰۲۵ اعلام کرد که قصد دارد خلع سلاح کرده و مبارزه مسلحانه را کنار بگذارد. این گروه قرار است در روزهای آینده تسلیحات خود را تحویل دهد، که گامی مهم در مسیر صلح محسوب می‌شود.
با این حال، عملیات «پنجه-قفل» نشان‌دهنده ادامه رویکرد نظامی ترکیه برای ریشه‌کن کردن حضور پ.ک.ک در شمال عراق است. ترکیه در دهه‌های اخیر پایگاه‌های متعددی در این منطقه ایجاد کرده و درگیری ۴۰ ساله با پ.ک.ک، که بیش از ۴۰,۰۰۰ کشته برجای گذاشته، اغلب به خاک عراق و سوریه کشیده شده است. این حادثه می‌تواند بر مذاکرات صلح تأثیر بگذارد، به‌ویژه با توجه به ابراز همدردی حزب دموکراتیک خلق‌ها (DEM) و حتی عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک، که این رویداد را «غم‌انگیز» خوانده‌اند.
پیامدهای داخلی و منطقه‌ای
این حادثه بار دیگر شکنندگی عملیات نظامی در مناطق صعب‌العبور را برجسته کرد. غارهای شمال عراق، که به دلیل موقعیت استراتژیک خود توسط پ.ک.ک برای مخفی‌گاه و تأسیسات پزشکی استفاده می‌شدند، چالش‌های زیست‌محیطی و عملیاتی متعددی برای نیروهای نظامی ایجاد می‌کنند. فقدان اطلاعات دقیق درباره منبع گاز متان، پرسش‌هایی درباره ایمنی عملیات و آمادگی نیروهای ترکیه برای چنین ماموریت‌هایی ایجاد کرده است.
از منظر سیاسی، این رویداد می‌تواند به افزایش انتقادات داخلی از سیاست‌های نظامی ترکیه در منطقه منجر شود، به‌ویژه در شرایطی که مذاکرات صلح در جریان است. از سوی دیگر، ابراز همدردی احزاب کردی و حتی اوجالان ممکن است به‌عنوان نشانه‌ای از حسن نیت در مذاکرات صلح تلقی شود، اما واکنش‌های احتمالی افکار عمومی ترکیه به این موضوع نامشخص است.
از منظر منطقه‌ای، این حادثه می‌تواند توجهات را به نقش عراق به‌عنوان میزبان درگیری‌های ترکیه و پ.ک.ک جلب کند. دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق ممکن است تحت فشار قرار گیرند تا نظارت بیشتری بر فعالیت‌های نظامی خارجی در خاک خود اعمال کنند. همچنین، این رویداد می‌تواند به رقبای منطقه‌ای ترکیه، مانند ایران، فرصت دهد تا از گسل‌های سیاسی و نظامی در ترکیه بهره‌برداری کنند، به‌ویژه در شرایطی که تنش‌های داخلی در ایالات متحده نیز در حال افزایش است.
حادثه اخیر نشان‌دهنده خطرات زیست‌محیطی ناشناخته در عملیات نظامی است. گاز متان، که به‌طور طبیعی در غارها به دلیل تجزیه مواد آلی یا فعالیت‌های زمین‌شناختی تجمع می‌یابد، می‌تواند در فضاهای بسته به سرعت کشنده شود. نبود تجهیزات کافی برای شناسایی گازهای خطرناک یا تهویه ناکافی در غارها، احتمالاً به این فاجعه منجر شده است. این موضوع لزوم بازنگری در پروتکل‌های ایمنی نیروهای نظامی را در عملیات‌های مشابه برجسته می‌کند.
علاوه بر این، گمانه‌زنی‌هایی درباره ارتباط این حادثه با استفاده ادعایی ترکیه از گازهای شیمیایی در گذشته مطرح شده است. اگرچه این ادعاها تأیید نشده‌اند، اما می‌توانند به بی‌اعتمادی در مذاکرات صلح با پ.ک.ک منجر شوند و بر اعتبار بین‌المللی ترکیه تأثیر بگذارند.
